Poëzie-k
Can the subaltern speak? Or rather: can the subaltern sing? In wat volgt gaan we in op lyrische stemmen die niet kunnen ontbreken in een dekoloniale literatuurstudie. Naast poëzie komt ook muziek aan bod. Het moment waarop Bob Dylan de nobelprijs voor de Literatuur in ontvangst nam, maakte immers nogmaals duidelijk hoe liedteksten als een vorm van literatuur beschouwd kunnen - en moeten - worden. Eerst bespreken we het Belgische synthpopduo Charlotte Adigéry en Bolis Pupul. Daarna staan we stil bij de Antwerpse ex-stadsdichter Seckou Ouologuem en de Nederlandse slamdichteres Lisette Ma Neza.
Muziek
Charlotte Adigéry & Bolis Popul
Charlotte Adigéry en Bolis Pupul
De Gentse Charlotte Adigéry is een Belgische muzikante met Caraïbische roots. Ze staat bekend om haar sardonische muziekteksten en beschouwt muziek - en pop in het bijzonder - als een vehikel om maatschappelijke problemen aan te kaarten. In het verleden werkte Adigéry al samen met Arsenal en de broers Stephen en David DeWaele, bekend van Soulwax en 2ManyDJS. Voor de film Belgica van Felix van Groeningen zong ze de soundtrack in, waaraan ook Bolis Pupul meewerkte. In 2017 vormde ze samen met Pupul de elektropunkgroep WWWater. Haar tweede EP Zandoli (2019) was op slag een nationaal en internationaal succes. In het meest recente studio-album Topical Dancer (2022), dat ze samen met Pupul maakte, wijzen ze racisme en misogynie op dansbare wijze de deur.
Bolis Popul is het pseudoniem van Boris Zeebroek. Hij is een Belgische muzikant met Chinese roots, én de zoon van Belgisch allround kunstenaar Kamagurka. Pupul zette zijn eerste stappen in de muziekwereld met het synth-popproject Hong Kong Dong, dat in 2008 tot in de finale van Humo's Rock Rally raakte. Tijdens de opnames van de film Belgica leerde hij Charlotte Adigéry kennen. Die ontmoeting resulteerde in een hechte vriendschap en een muzikale samenwerking, met in 2022 het album Topical Dancer als kers op de taart.
Topical Dancer (2022)
Adigéry en Pupul in de pers
(Inter)nationaal succes
Na de release scheerde het Belgische muziekduo met een hoek af zowel nationaal als internationaal hoge toppen. Het Amerikaanse muziekwebzine Pitchfork koos de plaat als best new music en het Britse dagblad The Guardian omschreef het als "a banging fusion of funk, house and techno". Een fragment van het nummer 'HAHA', waarin Adigéry probleemloos van lachende in snikgeluiden overgaat, ging viraal en haalde op sociale media maar liefst 15 miljoen views. Verder werden Adigéry en Pupul met open armen ontvangen in het befaamde televisieprogramma 'Later... with Jools Holland' op BBC 2. Afgelopen zomer stond het duo op het podium van bijna alle grote nationale festivals - waaronder Pukkelpop, Rock Werchter en de Lokerse Feesten. Ook op internationale festivals zoals Glastonbury werden ze door het publiek met open armen ontvangen. Voor de Belgische MIA's werden ze voor maar liefst acht van de twaalf categorieën genomineerd. Die muziekprijzen werden uitgereikt op 26 januari 2023, meteen ook de startdag van de jaarlijkse Poëzieweek. Het duo mocht twee MIA's in ontvangst nemen: eentje in de categorie 'artwork' en eentje in de categorie 'producer'.
Muziek als vehikel
Still uit videoclip Thank You
Beluister Thank You
Over het debuutalbum Topical Dancer schreef de Belgische krant De Tijd het volgende: "Op die plaat hebben ze het over culturele toe-eigening, misogynie en racisme, over ijdelheid op social media, postkolonialisme en politieke correctheid, maar wel verpakt in teksten vol humor en dubbele bodems." De mengeling tussen humor en moraal is voor Adigéry niet nieuw. Op één van haar eerste singles ‘Senegal Seduction’ spotte ze al met westerse stereotypes over Afrikaanse mannen: "Aboubacar, elles sont comment les femmes à Dakar? Et à Dakar, ta femme elle t’attend dans un placard?" (Aboubacar, hoe zijn de vrouwen in Dakar? En in Dakar, wacht je vrouw op je in een kast?). Naast humor en moraal, worden in het werk van Adigéry ook talen en culturen naar believen samengevoegd. Op haar eerste EP Zandoli (2017) druist de ritmische herhaling van de Creoolse slagzin ‘Zandoli paténipat’ (de gekko heeft geen poten) op haast mantra-achtige wijze de oren binnen. Voor die spreuk haalde de Gentse zangeres inspiratie uit de traditionele Gwo-Ka dans uit Guadeloupe, het geboorteland van haar vader. Door er een technobeat onder te plaatsen hoopt ze verschillende werelden met elkaar te versmelten.
Still uit videoclip Blenda
Beluister Blenda
De pijnlijke humor komt treffend tot uiting in het nummer 'Blenda'. De in Vlaanderen vaak gehoorde slagzin 'Go back to your country where you belong’ wordt gevolgd door een vraag aan de spraakassistent van telecombedrijf Apple: "Siri, can you tell me where I belong?". Op wrange wijze plaatsen die twee regels twee perspectieven naast elkaar: dat van de xenofobe roeper en dat van het slachtoffer. Toen een journaliste wees op het ongemak om de melodieën mee te brullen, reageerde Adigéry: "Het is niet erg dat het soms wat raar is. Het is iets waar we door moeten. Misschien kan het er juist voor zorgen dat de dingen voorgoed veranderen." De achtergrondstemmen maken duidelijk dat haar aanwezigheid op een plek waar ze zogenaamd niet thuis zou horen, te wijten is aan de koloniale erfenis: "I am here cause you were here". Het moge duidelijk zijn dat het duo via de muziek een maatschappelijk gesprek wil beginnen. In een ander nummer, 'Esperanto', maken ze ironisch duidelijk hoe dat gesprek níet moet verlopen: "Don’t say ‘But where are you really from?’ / Say ‘I don’t see colour’". Ze lieten zich voor de tekst inspireren op het essay ‘The Problem with Cancel Culture’ van de Nigeriaans-Britse cultuurcritica Ayishat Akanbi. Op een speelse manier legt de strofe de wolligheid bloot van een overdreven politiek correct discours. Al te rigide omgangsvormen maken volgens Adigéry een werkelijke conversatie onmogelijk. Bovendien doen zulke vormelijke codes vaak onecht aan: "Are you as open-minded behind closed doors?"
Still uit videoclip HAHA
Beluister HAHA
In het nummer 'Thank You' lijkt Adigéry spottend toe te geven aan het ‘But what about the railways’-argument. Ze bedankt er een niet nader bepaalde gesprekspartner in voor alle opmerkingen over hoe ze zich zou moeten gedragen: "This is a real eye opener / Yeah, you're right, this doesn't look good on me / And maybe I should ditch the blonde wig / That's such a good idea." Dat die opmerkingen niet naar de zin zijn van de artiest, blijkt pas op het einde van het nummer, in de steeds luider wordende herhaling van ‘enough’.
De laatste song van het album, 'It Hit Me', is een coming of age-nummer dat het moment beschrijft waarop Adigéry ontdekte dat ze een seksueel wezen was – of eerder een geseksualiseerd wezen. Op hoge tonen bezingt ze hoe ze als nietsvermoedend, kortgerokt tienermeisje plots tot het besef kwam wat er aan de hand was toen ze door een groepje mannen werd nagefloten: "Until suddenly/ It hit me / Hit me/ Suddenly / It hit me". Op slag veranderde ze van een onschuldig kind in een vrouwelijk lustobject waarop mannen hun fantasieën kunnen projecteren. Die ontnomen onschuld wordt elders in het album teruggewonnen. In ‘Reappropriate’ spoort Adigéry andere vrouwen aan om hun seksualiteit voor zich te winnen: "The broken child in you, you set her free / Reclaim your womanhood by saying what you need". Iets gelijkaardigs treffen we aan in het meertalige nummer 'Ich Mwen', in feite een gesprek tussen de zangeres en haar moeder Christiane over wat het betekent om als vrouw door het leven te gaan.
Ook over de videoclips werd flink nagedacht. Eieren vormen bijvoorbeeld een terugkerend motief. Het ovale hoofd van Adigéry zweeft in de videoclip voor 'Thank You' als enige zwarte ei tussen allerlei witte eieren. Maar het ei staat ook symbool voor vruchtbaarheid en draagt aldus de belofte in voor een nieuwe start. In de videoclip van 'Blenda' krijgen we te zien hoe een zwarte kat beschilderd wordt met een lik gele verf. Niet alleen roept die kat de associatie op met het gotische kortverhaal ‘The Black Cat’ van Edgar Allen Poe. Ze lijkt daarnaast te verwijzen naar de Amerikaanse one-drop-rule, een juridisch principe volgens dewelke elke persoon met ook maar één voorouder van zwarte afkomst als zwart, en dus als ‘inferieur’, werd beschouwd.
Poëzie
Seckou Ouologuem
Slam Poetry
Seckou Ouologuem
Seckou Ouologuem wordt gezien als één van de grondleggers van de slamscène in Vlaanderen. Als tiener hield hij zich al bezig met spoken word en rapmuziek. Die passie vertaalde zich op latere leeftijd in een carrière als slamdichter. Slam is een moderne vorm van voordrachtpoëzie met ruimte voor improvisatie en inbreng van het publiek. Naast slamdichter is Seckou actief als schrijver, theatermaker en evenementenorganisator. In 2009 ontving hij de slamaward van de interculturele beweging KifKif. In 2012 deelde hij het podium met Chris Lomme in een voorstelling over het koloniale verleden van België. Drie jaar later won hij de Spoken Van Dale in de categorie lyrics en in 2017 schopte hij het tot Belgisch rapkampioen.
Maatschappelijk engagement is volgens Seckou een essentieel kenmerk van slam poetry. Via zijn teksten wil hij mensen bewustmaken van sociaal onrecht, en hen tegelijkertijd met elkaar verbinden. Een ander kenmerk is voelbaarheid. Seckou haalt zijn inspiratie uit de dagelijkse realiteit van de stad (lees: Antwerpen) en schrijft teksten waarin de lezer zich makkelijk kan herkennen: “De stad is van iedereen en dit moet ook voelbaar zijn in de poëzie”. Voelbaarheid houdt eveneens in dat Seckou anderen wil aanzetten om zelf het woord te nemen. Hij geeft geregeld jongerenworkshops en is co-oprichter van Capital Slam, een Vlaamse scholencompetitie voor poëzie, en Word Wa(a)r. Ook organiseert hij al enkele jaren het spoken word-festival Word(t) in het Antwerpse Letterenhuis.
(Ex-)stadsdichterschap en museumdichterschap
In 2020 werd Seckou benoemd tot tiende stadsdichter van de stad Antwerpen. Hij was de eerste slampoëet die die taak op zich mocht nemen. Bij de inhuldiging werd hij door de commissie geprezen om zijn "scherpe tong die met veel woordspel en humor dialoog en verbinding opzoekt". Seckou probeert om in zijn werk de “black consciousness” voelbaar te maken. De Afro-Amerikaanse moslimleider Malcolm X geldt voor Seckou als een belangrijke inspiratiebron. Verder zet hij zich als lid van #decolonizebelgium in om koloniale standbeelden van de nodige context te voorzien. Het liefst zou hij ze volledig uit het straatbeeld zien verdwijnen.
De familie van Seckou is zelf afkomstig uit Mali in West-Afrika. Die Afrikaanse roots is ook zichtbaar in zijn slam. Slam poetry kenmerkt zich immers door een zekere oraliteit en ritmiciteit, waartoe de Afrikaanse talen zich vaak beter lenen dan het Nederlands. Het werd een grote uitdaging om die aspecten te verbinden met het stadsdichterschap, waar gewoonlijk nogal strakke, schriftelijke poëzie uit voortkomt.
In 2022 gaf de eerste Brugse museumdichter(es) Delphine Lecompte de fakkel door aan Seckou Ouologuem. De stad Brugge stelde vanaf 2021 immers elk jaar een woordkunstenaar aan die zich mag onderdompelen in de rijke collecties van Musea Brugge. Het is de taak van de Brugse museumdichter om poëtische voorstellingen en werken te maken die de collecties een nieuw leven kunnen inblazen. Op die manier wil men een brug slaan tussen beeldende en woordkunst, alsook de bezoekers meer bij de kunst te betrekken.
Lisette Ma Neza
Zoektocht naar evenbeelden
Lisette Ma Neza
Lisette Ma Neza werd geboren in Nederland maar woont al enkele jaren in Brussel. Ze studeerde er filmregie aan de kunstschool Sint-Lukas. In 2017 sleepte Ma Neza als eerste Nederlandstalige vrouw, en als eerste dichter van kleur, de hoofdprijs in de wacht op het Belgisch Kampioenschap Poetry Slam. Het jaar daarop werd ze vice-wereldkampioene in Rio De Janeiro.
Aanvankelijk stond Ma Neza niet echt stil bij haar Rwandese roots. Brussel betekende op dat vlak een keerpunt: "In Brussel botste ik als het ware op mezelf, keek in de spiegel, en besefte dat er weinig boeken zijn die aansluiten bij wie ik ben, boeken die gaan over meisjes zoals ik. Dat leidde tot een zoektocht die nog altijd aan de gang is: de zoektocht naar evenbeelden." Geleidelijk aan kwam ze in contact met het werk van schrijvers zoals Chimamanda Ngozie Adichie en Radna Fabias. Al snel kwam ze daarbij tot het besef dat er nog te weinig zwarte stemmen zijn in het literaire landschap. De Rwandese cultuur van haar ouders speelt volgens Ma Neza een belangrijke rol in haar keuze voor slam poetry. Via hen kreeg ze toegang tot de Rwandese taal, die meer gestoeld is op beeldspraak dan de Nederlandse.
Afro beings
Met de voorstelling L'Europe noire (2022) brengt Ma Neza een poëtisch reisverslag doorheen zwart Europa op de planken. Ma Neza volgt daarvoor het boek Afropean van Johny Pitts als reisgids. In een treinreis die vaart van Brussel over Lissabon en Graz gaat ze op zoek naar de Afrikaanse diaspora op het Europese continent. Aan de treinreizigers met Afrikaanse roots stelt ze vragen over familie, intergenerationele geschiedenis en Europa en Afrika. Die ervaringen bundelt ze in een visuele én auditieve voorstelling. Eigen aan Ma Neza’s aanpak is dat ze het Afro-Europese verhaal opvoert in een mengeling van kunstvormen: muziek, poëzie, beelden en geluidsfragmenten. In haar werk tracht ze namelijk om de zogenaamd hogere kunsten te verzoenen met popcultuur. Slam poetry lijkt daarvoor het perfecte medium: “Wat ik heel fijn vind aan slammen, is het sterke gevoel van eerlijkheid, de directheid naar het publiek. De grote mate van vrijheid ook: dat je je niets hoeft aan te trekken van regels of rijmschema’s.”
"Onze eigen Amanda Gorman"
VRT NWS
"Haar stem bloeit als een
waterlelie op de rivier die
de muziek van haar band is.
Dan bloesemt L'Europe noire."
Focus Knack
Bibliografie
Charlotte Adigéry & Bolis Pupul
De Leu, Nick. “Hou muikante Charlotte Adigéry (WWWater) in de gaten." De Standaard, 2 februari 2019, www.standaard.be/cnt/dmf20190201_04147081.
Steenhaut, Dirk. “Charlotte Adigéry in Het Depot: Aanstekelijk En Trefzeker.” Focus, 21 september 2021, focus.knack.be/muziek/reviews-muziek/concertverslagen/charlotte-adigery-in-het-depot-+aanstekelijk-en-trefzeker.
Nuyts, Tijl. "Topical Dancer: Artistieke Zorgeloosheid, Sociale Zorg." Rekto Verso, 29 november 2022, www.rektoverso.be/artikel/topical-dancer-artistieke-zorgeloosheid-sociale-zorg.
Assche, Gunter Van. “Hoe Charlotte Adigéry Internationaal Steeds Meer Potten Breekt: ‘We Zijn Overweldigd.’” De Morgen, 11 maart 2022, www.demorgen.be/tv-cultuur/hoe-charlotte-adigery-internationaal-steeds-meer-potten-breekt-we-zijn-overweldigd~bb00ad1f.
Assche, Gunter Van. “Woelig WWWater in Londen: Een Bolwassing Met Gevoel Voor Humor.” De Morgen, 6 december 2018, www.demorgen.be/tv-cultuur/woelig-wwwater-in-londen-een-bolwassing-met-gevoel-voor-humor~b00a4a1f.
TP. "De drone die haar generatie wil doorgronden." De Tijd, 14 augustus 2018, https://www.tijd.be/dossier/bravenewbelgians/de-drone-die-haar-generatie-wil-doorgronden/10039596.html.
Blondeel, Kurt. “Op ‘Topical Dancer’ Klinken Charlotte Adigéry and Bolis Pupul Nóg Speelser, Vetter En Eigenwijzer.” Focus, 22 april 2022, focus.knack.be/muziek/reviews-muziek/albumrecensies/op-topical-dancer-klinken-charlotte-adigery-bolis-pupul-nog-speelser-vetter-en-eigenwijzer.
Beckers, Jurgen. “‘In New York Kende Iedereen Onze Muziek: Nog Voor We Één Noot Gespeeld Hadden, Ontplofte De Zaal Al.’” De Morgen, 15 december 2022, www.demorgen.be/tv-cultuur/in-new-york-kende-iedereen-onze-muziek-nog-voor-we-een-noot-gespeeld-hadden-ontplofte-de-zaal-al~b7ada4dc.
Palmans, Lucas. “Charlotte Adigéry and Bolis Pupul - Topical Dancer (★★★★½): Verplichte Levensles.” Dansende Beren, 4 maart 2022, www.dansendeberen.be/2022/03/04/charlotte-adigery-bolis-pupul-topical-dancer.
Seckou Ouologuem & Lisette Ma Neza
Declercq, Matthias. “De Leeswereld Van Seckou Ouologuem.” Iedereen Leest, 14 december 2019, iedereenleest.be/over-lezen/reeks/de-leeswereld-van-seckou-ouologuem.
“Museumdichter: Seckou Ouologuem.” Musea Brugge, 15 september 2022, www.museabrugge.be/kalender/museumdichter.
"Over Seckou." Iedereen Stadsdichter. iedereenstadsdichter.be/over-seckou.
Lonbois, Mathieu. “Wie Is Seckou Ouologuem, De Nieuwe Stadsdichter Van Antwerpen?” Vrtnws, 30 januari 2020, www.vrt.be/vrtnws/nl/2020/01/24/wie-is-seckou-ouologuem-de-nieuwe-stadsdichter-van-antwerpen.
Jordens, Patrick. “Enfant Terrible: Lisette Ma Neza, Slam Poet En Studente Filmregie.” BRUZZ, 14 november 2017, www.bruzz.be/samenleving/enfant-terrible-lisette-ma-neza-slam-poet-en-studente-filmregie-2017-11-14.
"L’Europe Noire: Some Girls Want to Go to Europe.” Nona, www.nona.be/nl/programma/lisette-ma-neza.
Declercq, Matthias. “De Leeswereld Van Lisette Ma Neza.” Iedereen Leest, 1 mei 2020, www.iedereenleest.be/over-lezen/reeks/de-leeswereld-van-lisette-ma-neza.