Non-fictie

Naast fictionele en poëtische verwerkingen van (de)koloniale thema’s en de idee dat Black lives, maar ook Black literature en Black voices matter, zijn er ook heel wat interventies die de kwestie op een andere manier tekstueel benaderen. Essays, columns, speeches, podcasts, memoires... Het lijstje is lang. We hebben er het werk van twee auteurs uitgelicht: dat van Nadia Nsayi en Olivia U. Rutazibwa.

Nadia Nsayi: Dochter van de dekolonisatie

De VRT-reeks Kinderen van de kolonie, die later ook in boekvorm verschijnt, speelt in 2018-2019 een belangrijke rol in het opflakkeren van het debat rond de Belgische koloniale geschiedenis en haar hedendaagse effecten. Vijf afleveringen lang vertellen getuigen over hun ervaringen van (post)koloniaal Congo; in een zesde aflevering komen enkele experten aan het woord.

In 2020 verschijnt met Dochter van de dekolonisatie een variatie op hetzelfde thema. Waar de Canvas-reeks een hele resem mensen met een link met de koloniale geschiedenis aan het woord laat—wit en zwart—spreekt hier één zwarte stem. Als belichaming van de koloniale erfenis, van de onlosmakelijke band tussen beide landen, doorweeft Nsayi haar persoonlijke verhaal met stukken over de geschiedenis van en huidige situatie in Congo en de (al dan niet verborgen) impact van de kolonisatie op de Belgische publieke ruimte.

Persoonlijk verhaal

Het boek bestaat voor een belangrijk deel uit Nsayi’s memoires. De familiegeschiedenis die Nsayi schetst maakt duidelijk waarom men haar als "belichaming van de koloniale erfenis" kan zien. Haar grootvader, soldaat in de Eerste Wereldoorlog, stapt in 1921 op een stoomboot in Antwerpen die hem naar Belgisch Congo brengt. Daar ontmoet de witte koloniaal de Congolese Louisa met wie hij een zoon krijgt: Nsayi's vader. Met deze wortels verenigt Nsayi in haar persoon de complexiteit van de Belgisch-Congolese geschiedenis en de daaruit resulterende identiteiten. Zelf wordt ze geboren in Kinshasa in 1984, maar woont ze sinds ze vijf is in België en groeit ze op in Landen en Brussel. Vandaag is ze politicologe en sinds 2021 verantwoordelijk voor de culturele programmatie in het AfricaMuseum in Tervuren. In haar beschrijving van de historische en interpersoonlijke relaties die haar hebben geproduceerd en de weg die ze zich vervolgens in de wereld probeert de banen toont Nsayi de kracht van geslaagde non-fictie; ze geeft echte, belichaamde gebeurtenissen narratief vorm en sleept op die manier de lezer mee in een leerrijke ontmoeting die slingert van het persoonlijke naar het politieke, van de grote naar de kleine geschiedenis.

Opvallend zijn de vele (onbeantwoorde) vragen die de tekst stelt, en die de broosheid van het archief en de toekomst, de herinnering van wat was en de verbeelding van wat zou kunnen zijn, onderlijnen. Een voorbeeld uit vele, over Nsayi's grootvader:

Waarom nam hij ontslag als koloniaal ambtenaar? Vond hij echt een betere job of was het zijn relatie met de Congolese (en minderjarige) Louisa? Waarom heeft hij zijn kind wel erkend? Hoe verliep het afscheid met Louisa en hun zoon? Onderhield hij contact met Louisa? Steunde hij haar financieel? Wanneer keert hij precies terug naar België en waarom?

(p. 38)

De Belgische publieke ruimte

Doorheen het boek beschrijft Nsayi plaatsen in België waar ze komt die een link met het koloniale verleden hebben—een link die soms nog heel zichtbaar, soms vandaag veeleer verborgen is. De onderstaande kaart geeft enkele van die plekken weer. Het boek Wandelen naar Kongo (2006), waarin Lucas Catherine wandelroutes langs koloniaal erfgoed in Belgische steden beschrijft en dat ook Nsayi als leidraad gebruikt, is hier het vermelden waard.

"Sorry is niet genoeg"

Nadia Nsayi

Ten slotte eindigt Nsayi met een hoofdstuk—getiteld "Sorry is niet genoeg"—over het heikele thema van excuses vanwege de vier instellingen die betrokken waren bij de kolonisatie: de politiek, het koningshuis, de kerk, en de bedrijven—meer dan ooit relevante lectuur nu eind december bekendraakte dat de Kamercommissie Belgisch koloniaal verleden geen akkoord heeft bereikt om vanuit het parlement excuses aan te bieden (meer hierover vind je op onze pagina over Black Lives Matter). Nsayi pleit er echter ook voor om ons in het dekolonisatiedebat niet blind te staren op (weliswaar belangrijke) eerder symbolische acties zoals excuses, discussies rond zwarte piet, of het verwijderen van standbeelden en hernoemen van straatnamen, maar om ook aandacht te hebben voor zaken als sociaal-economische acties.

Olivia Umurerwa Rutazibwa

Van Belgische-Rwandese afkomst, Olivia Umurerwa Rutazibwa (°1979) is senior onderzoeker van het Johannesburg Institute of Advanced Studies (JIAS) in Zuid-Afrika.

In 2013 behaalde ze een doctoraat in politieke wetenschappen/internationale betrekkingen aan de UGent. Doorheen haar doctoraatsopleiding heeft ze zich aan het Europees Universitair Instituut aangesloten en heeft ook stages gelopen bij de Europese Commissie en het EU Institute for Security Studies in Parijs.

Haar onderzoek richt zich op manieren om (internationale) solidariteit te dekoloniseren. Voortbouwend op epistemische Blackness als methodologie wendt ze zich tot het herstellen en opnieuw verbinden van filosofieën en praktijken van dignity, repair en retreat in de postkolonie om solidariteit op een antikoloniale manier te theoretiseren.

Verder hield ze in 2011 een TED-talk getiteld: Decolonizing Western Minds.

In haar bovenstaande gesprek met het interviewcollectief ZIGO (Zwijgen is Geen Optie) kijkt Rutazibwa naar conversaties over racisme.

TED-talk: Decolonising Western Minds

Spotify-podcast: Racisme dient een doel

Bibliografie

Nadia Nsayi

Olivia Umurerwa Rutazibwa

Vorige Volgende